Tên di sản : Địa điểm DTLSCM Nhà bà Nguyễn Thị Quyển (mẹ Tơm)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 3180/ QĐ-UBND
Giới thiệu
Ngôi nhà bà Nguyễn Thị Quyển nằm trên thửa đất 862, có diện tích: 767m2, thuộc địa phận thôn Đông Thành, xã Đa Lộc, huyện Hậu Lộc, được xây dựng theo hướng Nam. Di tích lịch sử cách mạng nhà bà Nguyễn Thị Quyển hiện tại đã được tu sửa rất nhiều lần. Qua khảo sát thực tế di tích này, qua tư liệu còn lưu trữ và lời kể của các cụ cao niên trong làng cho biết: Nhà bà Nguyễn Thị Quyển được xây dựng từ trước năm 1930, là một nhà tranh 3 gian 2 chái, 1 gian và chái được thưng bằng vách nứa để làm buồng. Mái nhà được lợp bằng tranh bổi cói, 2 chái được đắp đất nện thành tường cao chừng 1,2m, trước sau được thưng bằng vách nứa, ở phía trước gian giữa có cửa ra vào có rèm che đan bằng nứa, ban ngày rèm được chống lên, ban đêm rèm được sập xuống. Một bếp nấu 2 gian mái tranh vách đất, mỗi gian có chiều rộng 2m, bếp liền với nhà tạo thành hình chữ L. Tiếp giáp giữa nhà và chái bếp có một khoảng trống rộng 1,2 x 3m trên che bằng tranh bổi (đây chính là nơi các đồng chí hoạt động cách mạng viết và in báo “Đuổi giặc nước”).
Năm 1963, ngôi nhà sụp đổ do bão, vợ chồng đồng chí Hậu dựng một ngôi nhà 4 gian lợp ngói trên nền đất cũ, tường gạch, 2 gian đầu hồi xây lồi hết chiều rộng hiên nhà. Ngoài hiên gian chính giữa xây 2 cột gạch khối tròn trống đỡ mái hiên. Hai chuồng cửa gỗ đơn giản ngăn cách hiên và gian nhà. Có 5 vì kèo gỗ kiểu chồng rường có đấu kê bằng gỗ, đòn tay và rui mè bằng luồng, ngôi nhà vẫn nguyên vị trí ban đầu. Năm 1987, ngôi nhà được thay bằng mái ngói, riêng nhà bếp vẫn giữ nguyên. Đến năm 1999, ngôi nhà được xây lại thành nhà cấp 4A gồm 3 gian: 1 gian lồi và 2 gian thông, mái hiên đổ bê tông làm trên nền đất cũ. Nhà có chiều dài 8 m chiều rộng 3,9 m, Sân lát gạch. Ngoài hiên chính giữa xây 2 cột gạch khối tròn chống đỡ mái hiên, 2 chuồng cửa gỗ đơn giản ngăn cách hiên và trong nhà. Toàn bộ di tích ở trên một khu đất, có diện tích 147m2 có cây cối xanh tốt. Trước sân có cây khế lâu năm, hình ảnh quen thuộc kỷ niệm những năm tháng các đồng chí về hoạt động cách mạng bí mật tại đây. Khu mộ của bà Quyển cùng chồng và các con được chính quyền địa phương, gia đình xây cất đơn giản, trong khu đất rộng có diện tích 1634m2 nằm kề trường THCS xã Đa Lộc. Xung quanh được xây tường gạch cao 2m, có cổng sắt ra vào. Phía trước 2 ngôi mộ là bàn thờ có đặt tấm bia tưởng niệm được làm bằng đá Granit, cao 1,45m, rộng 1,1m trang trí đơn giản, dưới chân bàn thờ đặt bát hương bằng đá. Tấm bia đề 8 câu thơ của nhà thơ Tố Hữu trích trong bài thơ "Mę Tơm":
“... Ôi bóng người xưa đã khuất rồi
Tròn đôi nấm đất trắng chân đồi
Sống trong cát chết vùi trong Cát
Những trái tim như ngọc Sáng ngời
Đốt nén hương thơm mát dạ Người
Hãy về vui chút Mẹ Tơm ơi!
Nắng tươi xóm ngói, tường vôi mới
Phấp phới buồng giong, nắng biển khơi ...”
Hai ngôi mộ được đặt song song trên hai nấm mồ cát, mồ xây gạch hình vuông trát vữa xi măng cát, tường gạch bao quanh mộ hình chữ nhật cao 80cm, dài 4m x 9m.
Các hiện vật trong di tích:
Tại di tích nhà bà Nguyễn Thị Quyển còn chiếc rương bằng gỗ dùng để cất dấu tài liệu bí mật. Ảnh kỷ niệm của đồng chí Tố Hữu và các đồng chí đã từng ở và làm việc tại nhà mẹ Tơm trong thời kỳ bí mật với những dòng ghi cảm tưởng: Các đồ nghề (dao, kéo, tông đơ) bác Sồ, Hậu dùng đi cắt tóc lấy tiền nuôi giấu đồng chí Tố Hữu và các đồng chí khác. Tráp cũng là phương tiện cất giấu tài liệu để chuyển đi phân phát các nơi, hiện đang được lưu giữ tại nhà ông Vũ Xuân Thu (cháu nội Mẹ Tơm). “Bằng công với nước” của gia đình bà Nguyễn Thị Quyển. Vò sành “Hũ gạo tiết kiệm”.